Tez, makale, bildiri, proje gibi akademik çalışmalarda literatür taraması yapılan çalışmaların önemli bir basamağı. Literatür taraması çalışmak için seçilen konuyla ilgili yapılan çalışmaların araştırılması ve incelenmesidır. Haliyle de o çalışmaya yön verecek olan önemli bir süreçtir. Bu yazımızda literatür taraması nedir, neden önemlidir, nasıl yapılır gibi sorulara yanıt vermeye çalışacağız.
Evet, dediğimiz gibi literatür taraması, çalışmak için seçilen konu ile ilgili yapılan çalışmaların derinlemesine araştırılarak incelenmesidir.
Literatür taraması neden önemlidir?
Bazı çalışmalar (özellikle de bilimle yeni haşır neşir olmaya başlayanların çalışmalarında) literatür taramasını zaman kaybı olarak görülmekte, bir an bitirmek amacıyla bu adımı gelişigüzel bir şekilde tamamlamaktadır. Ancak bu -konu orjinal olsa da – çalışmanın kalitesini önemli ölçüde düşürmektedir. Zira literatür taraması yapılmak bir araştırmanın en önemli basamaklarından biridir. Çünkü literatür taraması seçilen çalışma konusu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmaları derinlemesine ve detaylı bir şekilde araştırılmasını gerektirir. Dolayısıyla da çalışmanın sağlam bir zemine oturtulması için elzemdir. Sağlam zemine oturmamış çalışmalar da bulguları ne kadar orjinal olursa olsun alandaki diğer akademisyenler tarafından çok önemsenmez. Yeri gelmişken belirtelim; literatürü üstün körü yazılmış çalışmaların sahipleri alanda -her ne kadar ünvana sahip olsalar da- çok saygın olamazlar. Çünkü literatüre hakimlik alandaki yetkinliğin de göstergesidir ve yetkinliğe göre de bilim insanının saygınlığının değişmesi oldukça normaldir.
Tam yapılmayan literatür taramasının doğuracağı sonuçlar nelerdir?
Literatür taraması yapılacak çalışmanın gerekçesini ortaya koymak, yapılan diğer çalışmalardan bilimsel dayanak oluşturmak, çalışmanın alana katacaklarını sıralamak, bu konuda çalışma yapacak olanları aydınlatmak amaçları ile yapılır. Literatür taramasının yeterli yapılmadığı çalışmalarda zaten yapılmış olan çalışmalar yeniymiş gibi tekrarlanabilir. Bu durum zaman israfına neden olur. Nitekim bir çok nicel araştırma aynı koşullarda aynı sonuçları vereceğinden yapılacak çalışma sadece tekrara düşmek olacaktır. Söz gelimi suyun kaynama derecesi, kaldırma kuvveti, yer çekimi gibi zaten yapılmış ve ıspatlanmış konularda başka bir amaç güdülmeksizin tekrarlamak da aynı şeydir.
Bazern çalışma konusuyla ilgili halihazırda yapılan modeller, yöntemler ve araçlar bulunmaktadır. Literatür taraması ile bulunabilecekken yaniden oluşturma ve geliştirme aylar hatta yıllar alabilmektedir. Yapılacak detaylı literatür taraması ile zamandan tasarruf edilebilir.
Literatürün takip edilmemesi alana katkıyı azaltır ve alandaki çalışmalardan kopukluğa neden olur. Herhangi bir alanda yapılan bütün çalışmalar bir yapbozun parçası gibi bir boşluğu doldurur. Literatür taraması iyi yapılmamış çalışmalarda bu yapboza uyum sorunu yaşanır.
Bir literatür taramasının temel bileşenleri şunları içerir:
yayının bir açıklaması;
yayının ana noktalarının bir özeti;
araştırmadaki boşlukların tartışılması;
yayının konuya katkısının bir değerlendirmesi.
Bir literatür taraması ile açıklamalı bir kaynakça arasındaki fark nedir?
Açıklamalı bir kaynakça, içeriğin bir özetini ve yayının araştırma sorunuzla ilişkisini içeren referanslarınızın bir listesidir. Literatür taraması, konuya genel bir bakış, yayınların birbirinden nasıl farklılaştığına dair bir açıklama ve her bir yayının konunun tartışılmasına ve anlaşılmasına nasıl katkıda bulunduğunun incelenmesidir.
Literatür taraması nasıl yapılır?
Literatür taraması demek konuyla ilgili bütün çalışmaların araştırılması demektir; yani ilk adım olarak konuyla ilgili çalışmaların bulunması gerekmektedir. Bu kaynaklara hakemli dergiler, kitaplar, diğer kaynaklar ve uzman görüşleri girmektedir.
Hakemli Dergiler
Hakemli dergilerin veri tabanları alanlarına göre farklılaşsa da (tıp, sosyal, fen ve matematik bilimleri, doğa bilimleri) makalelerine sciencedirect, scopus, wiley online library, springer, google akademik, ulakbim gibi veri tabanları aracılığıyla konu ile ilgili çalışmalar incelenebilir. Akademik kaynak arama siteleri ile ilgili yazdığımız bu yazıyı okuyabilirsiniz.
Kitaplar
Alanda yazılmış kitaplar konu ile ilgili çalışmaların bulabileceği ve kesinlikle incelenmesi gereken kaynaklardandır. Akademiyi düşünen ve yüksek lisans sonrası devam edeceklere alanda yazımş kitapları almaları tavsiye edilir. Bir çok danışman hoca öğrenciye gerekli kitapları temin edecektir, nitekim hemen hemen tüm akademisyenler alanında yazılmış kitapların hepsine sahiptir. Bu kitaplar genellikle fakülte ve üniversite kütüphanelerinde bulunmaktadır. Gerekli durumlarda oralardan da ödünç alabilirsiniz.
Tezler
Alanda yapılmış tezler literatür taraması açısından zengin kaynaklardır. Nitekim tezlerde literatür derinlemesine taranmaktadır. Yapılacak konu ile ilgili yazılmış tezlere YÖK’ün tez merkezinden ulaşılabilir.
Uzman Görüşleri
Bazı durumlarda literatürde yapılan çalışmayı bilimsel temellere oturtacak miktarda çalışma bulunmaz. Böyle durumlarda alanda yetkinliği kabul edilmiş kişilere görüş sorularak bu açık kapatılır.
Diğer Kaynaklar
Diğer kaynaklar genellikle çok tavsiye edilmeyen ancak bazı durumlarda kullanılması gereken, hakemsiz dergiler, haberler, bloglar ve wikipedia gibi internet siteleridir. Bu tür kaynaklar kendi başına bilimsel bir dayanak oluşturamazken zorunlu durumlarda asgari ölçüde kullanılabilir.
Bunların dışında çalışmada aktaran kullanılmaması 1. kaynakların kullanılması elzemdir. Aktaran’ı bol çalışmalar her ne kadar dillendirilmese de çalışmanın kalitesini düşürür.
Literatür taraması adımları nelerdir?
Çalışma ile ilgili bilgisayarınızda bir klasör açın ve bu klasöre diğerleri ile karışmaması için bir isim verin.
Bu klasörün içinde Yabancı ve Türkçe olmak üzere de 2 tane klasör açın.
Yaptığınız taramadan bulduğunuz kaynakları Türkçe-Yabancı klasörüne ister alt konularına göre ister de yıllara göre kaydedin. Literatür taraması ile seçilen konu hakkındaki klasörler yıl, yöntem, çalışma grubuna göre de farklı klasörlere kaydedilebilir.
Bulduğunuz kaynakları inceleyerek çalışmanıza yapacağı katkıyı ve etki açısından önemli ve ana kaynak olarak nitelendirilen çalışmalar için ayrı bir klasör oluşturabilirsiniz.
Bulunan kaynakları hızlıca incelemek size diğer kaynaklara bakmak için zaman kazandıracaktır.
Kaynak sitelerini unutmamak açısından sık kullananlara eklemek, Pocket gibi uygulamalara kaydetmek faydalı olacaktır.
Çalışmanızı Google Drive ya da OneDrive gibi bulut platformlar üzerinde tutmak, hem veri kaybı tehlikesini ortadan kaldıracak hem de iş ve evde farklı bilgisayarlarda çalışanlar için çalışmanın en son halinin hangi bilgisayarda olduğu sorununu da ortandan kaldıracaktır. Flash diskle evden işe taşınırken flash diskin kaybolması, bozulması gibi nedenlerle tezi, makalesi kaybolan bir çok kişi vardır. Bizim önerimiz bir çok özelliği açısından OneDrive. Bu konuda bir yazıyı daha sonra sizle paylaşacağız.
İyi çalışmalar.
